سوره «ماعون» یکی از سوره های کوچک آخر قرآن است. آیا تا به حال به این سوره مبارکه از این منظر نگریسته ایم؟
این که می گوییم «از این منظر »، حرف خود سوره ی ماعون است؛ یعنی در واقع، نیاز به منظر خاصی ندارد، بلکه همین قدر که کسی به معنای سوره عنایتی مدبّرانه کند، به خوبی همین پیام را از این سوره شریفه در می یابد و بیرون می کشد.
در این سوره، خداوند تبارک و تعالی سخن را با یک سوال شروع می کند و سپس پاسخ به این سوال را می فرماید:
« آیا کسی را که تکذیب دین می کند دیده ای؟»؛
یعنی « آیا می دانی آدم بی دین کیست؟».
شاید اگر از امثال ما این سوال را بکنند، فوری جواب می دهیم که:
« بله، آدم بی دین کسی است که به خدا و پیامبر و وحی و امامت و معاد و روز قیامت اعتقاد نداشته باشد» و شاید هم فکر کنیم که حرفمان خیلی هم قشنگ است.
امّا قرآن چنین نمی گوید.
در این سوره ی شریفه، نه تنها «بی دین» را چنین معرفی نمی کند و کوچکترین سخنی هم از خدا و رسول و معاد به میان نمی آورد، بلکه متظاهران به دین و دیانت را شدیداً می کوبد؛ همانان را که ظواهر عبادی را گرفته اند، امّا ذره ای نیز در فکر دیگران و محرومین نیستند.
دقت کنید: هیج کس با این حرف ها درصدد نیست که ذره ای از ارزش عبادیات بکاهد. خیر، عبادت و عبادیات بسیار هم خوب و ارزشمند و لازم و واجب است؛اما آن جایی که فقط و فقط نماز و روزه و حج و چند عبادت ظاهری دیگر باشد و ذره ای ایثار انسانیّت و از خود گذشتگی و حرّیّت و نوعدوستی نباشد و چهار نعل برای دنیا و کسب مظاهر دنیوی (یعنی جاه و ثروت و بطن و شهوت) می تازد، این جا هیچ نشانه ای از دین و دینداری نیست.
اگر کسی از این حرف و صراحت اجمالی که دارد، خوشش نمی آید، بدون شک، یا بصیرت لازم را ندارد و یا با هوشمندی دنیوی، دنیای خودش را در خطر می بیند.
این را به ضرسِ قاطع می گویم. این حرف، حرفِ قرآن است؛ آن هم نه یک جا و دو جا. این حرف، در ده ها و صدها حدیث شریف از معصومین اطهار علیهم السلام، مشهود و مُصرًّح است. این حرف، در تمام حرکات و سکنات و سیره ی عصمت طاهره و حکیمان الهی و اهل دل، نهفته و بارز است.
توجه داشته باشید که این سخنان را کسی مطرح می کند که نه تنها در قرآن و حدیث و فقه و اصول و غیره، حداقل در کمترین آن کسانی که می توانند نظر دهند، بلکه فقه و تفقه و استنباط را نه فقط در فرعیّات معمول و مشهور، بلکه در مسائل کلامی و اعتقادی و اخلاقی و اجتماعی و غیر آن نیز لازم و جاری می داند و خودش هم سالها زحمت این کار را کشیده است.
البته «و ما أُبرئ نفسی »؛ لکن به اذعان به کوتاهی در عمل، چیزی است که قاطبه ِ اهل، باید قائل و عامل به آن باشند.
قرآن کریم در جای جای پیام هایش، همین پیام را القا می فرماید که انسانیّت و حرّیّت، سرآغاز و مقدمه ی واجب معرفت و سلوک معنوی است.
انسانیّت و حریّت سرآغاز سلوک
استاد مجید جعفری تبار
ان شالله ادامه دارد
